معماری باید به عنوان یک فرآیند فرهنگی و اجتماعی تعریف شود

پیشنهادات و نظرات جنابعالی در سطوح ملی و کشوری جهت رشد و پیشرفت صنف
رشد و پیشرفت صنف معماری در سطوح ملی و کشوری از چند سطح مختلف قابل بررسی و ارزیابی است. در سطح اول ما باید بیاییم جایگاه معمار در ساختار تصمیم گیری‌های شهری و ملی را باز تعریف کنیم. متاسفانه امروزه در بسیاری از پروژه ها، تصمیمات معماری توسط افرادی گرفته می‌شود که شناخت تخصصی از این حوزه ندارند یا اولویت‌های اقتصادی و مالی را بر کیفیت فضایی ترجیح می‌دهند، این در صورتی است که وظیفه‌ی اصلی یک معمار نه تنها طراحی فضا، بلکه ساخت فرهنگ زیست انسان و هویت بصری است؛ بنابراین این نگاه و جایگاه باید تغییر کرده و معمار بخشی از فرآیند تصمیم گیری‌های کلان شهری و کشوری، طراحی سیاست‌های مسکن، توسعه‌ی پایدار، بافت فرسوده و. باشد. این امر به معنای حضور فعال‌تر معماران در شورا‌های شهری، کمیسیون‌های تخصصی و تعامل مستمر با نهاد‌هایی مانند وزارت راه و شهر سازی، سازمان نظام مهندسی و شهرداری‌ها است که می‌تواند موجب اتخاذ تصمیمات آگاهانه‌تر و انسانی‌تر در توسعه‌ی شهری و کشوری شود. در سطح دوم نیاز اساسی به بازنگری نظام آموزشی در کشور داریم. متاسفانه نظام آموزشی معماری در دانشگاه‌ها به دلایل مختلف از جمله مشکلات مالی و زیر بنایی به یک روند صرفاً آکادمیک تبدیل شده است که ما باید آن را به فرایندی مهارت محور، پروژه محور و متصل به جامعه و صنعت تغییر دهیم. در بسیاری از دانشگاه ها، دانشجو‌ها سال‌ها در حوزه‌ی تئوریک باقی می‌مانند بدون اینکه تجربه‌ی مواجعه با مسائل واقعی معماری در شهر را داشته باشند که بعد از مدتی به عنوان یک استاد دانشگاه تئوریک بدون تجربه‌ی عملی صرفاً با اخذ یک مدرک خاص در دانشگاه استخدام شده و نسل خود را تکرار می‌کنند. پیشنهاد اول بنده برای گذر از این روند نامطلوب ایجاد همکاری میان دانشگاه‌ها و دفاتر معماری است و در ادامه برگزاری کارگاه‌های تضمینى عملی و تشویق دانشجویان به انجام پروژه‌های بین رشته‌ای است که می‌تواند شکاف میان آموزش دانشگاهی و بازار کار را پر کند. در سطح سوم باید به بعد اقتصادی این صنف بپردازیم. معماران، خصوصا نسل جوان برای ورود به بازار کار با موانع جدی رو‌به‌رو هستند و فرصت اندکی به آنها میرسد. برای حل این موضوع ابتدا باید روند صدور مجوز‌ها و ارجاع کار از سوی سازمان‌های نظام مهندسی و شهرداری‌ها شفاف شده و به جای ارجاع کار‌ها به یک سری افراد معدود بر اساس رابطه و سابقه، بستری فراهم شود که سیستم‌هایی شفاف و رقابتی کار را بر اساس شایسگی توانمندی و خلاقیت ارجاع دهد. به طور مثال سامانه‌های آنلاین فراخوان پروژه، مسابقات حرفه‌ای و حتی حمایت مالی برای ارائه‌ی طرح‌های نوآورانه میتواند فضای جدیدی ایجاد نماید.
در نهایت نباید فراموش کنیم که معماری یک رشته‌ی فرهنگی بوده و ارتقای جایگاه صنف معماری بدون افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت معماری ممکن نیست. ما نیاز به یک فرهنگ سازی عمومی داریم تا مردم ارزش یک خانه‌ی خوب طراحی شده، یک فضای شهری انسانی یا یک محل کار با هویت را بدانند این فرهنگ سازی می‌تواند از مدارس آغاز شود و در رسانه ها، سریال‌ها و حتی تبلیغات شهری ادامه یابد. به همین دلیل صنف معماری نیازمند همبستگی درونی قوی تری است، معماران باید ابتدا از رقابت ناسالم فاصله بگیرند و به همکاری، انتقال تجربه، ایجاد انجمن‌های تخصصی و تلاش‌های جمعی برای حفظ استاندارد‌های حرفه‌ای توجه بیشتری نشان دهد.
ذکر مشکلات صنف
این بسیار سوال خوبی است و می‌تواند فرصتی برای بیان دغدغه‌های حرفه‌ای باشد صنف معماری در ایران با چالش‌های متعددی را متعددی روبروست که بخشی از آنها ریشه در ساختار کلی اقتصادی کشور و بخشی در درون خود حرفه نهفته است. یکی از اصلی‌ترین مشکلات نبود چار چوب‌های مشخص برای تعریف حقوق و جایگاه حرفه‌ای معماران در پروژه است که به تضعیف جایگاه معمار در فرآیند ساخت و ساز انجامیده و در بسیاری از پروژه ها، نقش معمار به طراحی اولیه یا صرفاً تهیه‌ی نقشه تقلیل پیدا کرده است و تصمیم گیری‌های کلیدی به افراد یا نهاد‌هایی سپرده می‌شود که تخصص معماری ندارند. این موضوع باعث افت کیفیت فضا‌های شهری، معماری کلیشه‌ای و از بین رفتن هویت معماری ایرانی شده است.
از طرفی نبود حمایت‌های صنفی موثر و نهاد‌های نظارتی فعال، پیگیری مطالبات معماران را دشوار کرده است. با این حال همچنان اعتقاد دارم معماری پتانسیل بالایی برای تاثیر گذاری اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی دارد، به شرطی که بستر مناسبی برای رشد حرفه‌ای و استقلال صنف معماری فراهم شود.
اتحادیه‌ها و نهاد‌های صنفی به دلیل نبود قدرت اجرایی یا تعامل موثر با نهاد‌های بالادستی نتوانسته‌اند. مطالبات معماران را پیگیری کنند، تعرفه‌ها به روز نیستند نظارت‌ها سلیقه‌ای انجام می‌شود و اختلاف طبقاتی میان معماران نام آشنا و معماران جوان بسیار بالاست به از طرفی فشار اقتصادی و رکود ساخت و ساز در چند سال اخیر، باعث کاهش پروژه‌های معماری و درآمد‌های این صنف شده، بسیاری از معماران یا مجبور به تغییر مسیر شغلی شده‌اند یا در پروژه‌هایی با دستمزد پایین و فشار کاری بالا فعالیت می‌کنند. ورود افراد غیر متخصص به حوزه‌ی طراحی و معماری یکی دیگر از مشکلات جدی صنف است. نرم افرار محوری به جای اندیشه محوری در طراحی باعث شده کیفیت طراحی‌ها کاهش پیدا کرده و هویت معماری به شدت آسب بینید. از دیگر مشکلات صنف معماری که رابطه‌ی مستقیم با اقتصاد کشور دارد، بحث تحریم‌های بین المللی است که یک جنبه‌ی پنهان، اما بسیار جدی از مشکلات این صنف است، زیرا معماری فقط طراحی نیست بلکه صادرات ایده، فرهنگ، فناوری و خدمات مهندسی نیز هست. در حالی که بسیاری از کشور‌های منطقه و جهان به سمت صادرات خدمات معماری و مهندسی حرکت کرده‌اند، معماران ایرانی به دلیل تحریم‌ها به بازار‌های جهانی دسترسی ندارند و به سختی می‌توانند در پروژه‌های بین المللی شرکت کنند. حساب‌های ارزی یا قرارداد‌های بین المللی ببندند یا حتی در مسابقات و فستیوال‌های جهانی حضور موثر داشته باشند. این یعنی از دست دادن فرصت‌های صادرات دانش، تخصص و حتی فرهنگ معماری ایرانی در حالی که کشور‌های همسایه مثل ترکیه و امارات از این فضا نهایت بهره را برده‌اند. به طور مثال فقط در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۰۰ شرکت معماری از ترکیه در پروژه‌های خارج از این کشور فعالیت داشته‌اند؛ و ارز آوری بالایی ایجاد کرده‌اند. در سطح جهانی نیز صادرات خدمات - معماری و مهندسی نیز به یک صنعت پویا و درآمدزا تبدیل شده و سهم صادرات این خدمات در کشور‌های توسعه یافته به سالانه میلیارد‌ها دلار می‌رسد. در نهایت باید گفت که معمار ایرانی توان و پتانسیل بالایی دارد، اما در غیاب بستر‌های حمایتی داخلی و بسته بودن در‌های جهانی این توان بالقوه بالفعل نمی‌شود.
جایگاه و اهمیت صنف معماری از نظر جنابعالی؟
از نظر بنده جایگاه صنف معماری بسیار کلیدی و تعیین کننده است چه در مباحث خرد و چه در مباحث کلان. معماری تنها به ساختن فضا محدود نمی‌شود، بلکه با کیفیت زندگی انسانها، هویت شهری و حتی فرهنگ جامعه گره خورده است. ما اگر یک صنف معماری قدرتمند داشته باشیم، این صنف میتونه نقش مهمی در جهت دهی به توسعه‌ی پایدار، حفظ میراث فرهنگی و ارتقای زیبایی شناسی و هویت بصری محیط ایفا کند. زیرا معماران نه تنها سازندگان فضا، بلکه طراحان سبک زندگی هستند و این مسئولیت نیازمند حمایت، دیده شدن و مشارکت جدی در تصمیم سازی‌های کلان شهری است. اگر صنف معماری به درستی شناخته و نقش آن در جامعه پررنگ‌تر شود، قطعا شاهد شهر‌هایی انسانی تر، خلاق‌تر و مسجم‌تر خواهیم بود، اما متاسفانه این صنف در ایران با وجود ظرفیت‌های بالای تخصصی و و نو آورانه‌ای که دارد، هنوز آنطور که باید در تصمیم گیری‌های کلان و نظام برنامه ریزی شهری نقش محوری پیدا نکرده است. واقعیت این است که معماری بیشتر از آنکه به عنوان یک فرآیند فرهنگی و اجتماعی دیده شود، در چارچوب ساخت و ساز صرف خلاصه شده و این باعث شده بسیاری از معماران در جایگاهی قرار نگیرند که بتوانند بر کیفیت فضا‌های زندگی مردم تاثیر مستقیم بگذارند.